Dit is een zeer gunstig tijdstip om het onderwerp van de islam en het Westen te bespreken, gezien de huidige situatie in het midden-oosten én Europa. Het is ruim 200 jaar geleden, dat de pre-moderne tijd van de islam tot een abrupt einde kwam. Op 1 juli 1798, landde Napoleon in Egypte. Dat was de datum waarop de islamitische wereld veel meer bewust werd van Europa en na die tijd had Europa een meer dramatische en directe impact dan ooit tevoren. Als een enkele datum het begin van een nieuw tijdperk kan afbakenen, is het deze wel.

Ik ben vaker gevraagd om de vraag: “Is de islam onverenigbaar met de westerse beschaving?” toe te lichten. Ik kan met enige twijfel deze vraag met een ‘neen’ beantwoorden. Er is als zodanig niets onverenigbaar aan twee religies of op twee-religie gebaseerde beschavingen. Mensen die mij lange tijd volgen op Twitter zullen nu wel gaan fronzen. Religies zijn zeer breed, ze hebben veel (tegen)strijdigheden ten opzichte van elkaar en we zouden een felle discussie met elkaar kunnen voeren als we alleen maar op het niveau van generalisatie(s) zouden blijven hangen. Immers de Quran = islam = islamisme?!?

In plaats daarvan wil ik in dit stuk samen met jullie me focussen op de botsingen van ideeën en ideologieën. Deze confrontatie werd duidelijk aangetoond in de nasleep van de fatwa door Ayatollah Khomeini tegen Salman Rushdie. In tegenstelling tot de populaire verwachtingen, de scheidslijn in 1989 was niet tussen moslims en westerlingen gemaakt, maar tussen degenen die de ayatollah ondersteunde, of op een of andere manier er mee sympathiseerde, én degenen die er (fel) tegen waren. Dat waren vele moslims en westerlingen aan beide zijden. Dit illustreert hoe de ideeën juist tellen en niet de religie in zijn zuiverste vorm.

De ideeën die het meeste belang hebben in deze context zijn die van het islamisme, ook wel bekend als de fundamentalistische islam. Dus, neem ik in deze de vrijheid om de vraag die me vaker gesteld is, iets aan te passen met de vraag: “Is islamisme onverenigbaar met de westerse beschaving?” Nu kan ik volmondig zeggen: “Ja!” Er is namelijk een zeer moeilijke en vijandige relatie tussen de twee. Voorbeelden uit de laatste pakweg 20 jaar hoef ik jullie niet te geven neem ik aan. Om dit punt uit te werken, zou ik graag drie onderwerpen snel willen aanstippen: (1) de islam (2) islamisme en (3) het juiste antwoord op islamisme door de Europeanen en de Europese regering(en).

Islam

Ten aanzien van de islam, moet men beginnen met een goed begrip van de diepe en blijvende aantrekkingskracht van de traditionele islam, een religie die vandaag de dag meer dan een miljard aanhangers heeft. Hun loyaliteit aan de Islam is verbazingwekkend. Moslims verlaten bijna nooit hun geloof in het voordeel van een ander. Patricia Crone noemt het: “de wereld van de mannen en hun families” Evenzo, ayatollah Mohammed Imami Kashani van Iran heeft ooit gezegd dat: “Iedere westerling die echt de islam begrijpt, zal het leven van moslims benijden.”

Maar de problemen die we moeten aanpakken, begonnen 200 jaar geleden. Islam is in wezen een religie van succes; het is een religie voor winnaars. De profeet Mohammed (vzmh) ontvluchtte de stad Mekka in het jaar 622. In 630, maar acht jaar later, was hij terug in Mekka, maar nu als heerser. De moslims begonnen als een obscure groep in Arabië en binnen een eeuw regeerde ze een gebied van Spanje tot India.

In het jaar 1000, was de islam een succes als men kijkt naar gezondheid, rijkdom, geletterdheid, cultuur en macht. Deze associatie werd gebruikelijk en om een moslim te zijn, was men een favoriet van God, een winnaar.

De trauma van de moderne geschiedenis die 200 jaar geleden begon, betrof vele mislukkingen. De mislukkingen begonnen toen Napoleon landde in Alexandrië en daar bleef in vrijwel alle facetten van het leven – in gezondheid, rijkdom, geletterdheid, cultuur en macht. Moslims waren niet meer ‘on top of the food chain’. De mufti van Jeruzalem zei jaren terug al: “Vroeger waren we meesters van de wereld, en nu zijn we nog niet eens meester van onze moskeeën”. Hierin ligt het grote trauma, zoals Wilfred Cantwell Smith al vijftig jaar geleden ons op wees in zijn baanbrekende boek de Islam in Modern History.

Er zijn drie belangrijke reacties op dit trauma geweest: men moest drie belangrijke inspanningen leveren om de zaken te doen omkeren. 1) Secularisme, wat betekent dat men openlijk moet leren van het Westen en het verminderen van de islam in de privé-sfeer. 2) Reformisme, wat betekent bepaalde aspecten toe eigenen vanuit het Westen, zeggen dat het Westen zijn kracht echt ontleent door te stelen van moslims, waardoor Moslims vice versa mogen handelen. Een soort middenweg. 3) Islamisme, dat een terugkeer naar de islamitische manieren benadrukt.

Islamisme

Islamisme is een ideologie die de mens volledige na laat leven van eisen aan de heilige wet van de islam en verwerpt zoveel mogelijk invloeden van buitenaf, met enkele uitzonderingen (zoals toegang tot militaire en medische technologie). Het is doordrongen van een diepe vijandschap tegenover niet-moslims en heeft een bijzondere vijandigheid jegens het Westen. Het komt neer op een poging om de islam, een religie en beschaving, om te zetten in een ideologie.

Het woord “islamisme” is zeer geschikt, want dit is een “isme” zoals andere “ismen” zoals fascisme en nationalisme. Islamisme draait de puzzelstukjes binnen de islam die zich bezighouden met politiek, economie en militaire zaken in een duurzame en systematische programma. Als leider van de Moslim, belichtte Brethen het een paar jaar geleden zo: “de moslims zijn niet socialistisch noch kapitalistisch, ze zijn moslims.” Ik vind het zeer opmerkelijk dat hij moslims vergelijkt met socialisten en kapitalisten en niet met christenen of joden. Hij zegt, wij zijn niet dit “-isme,” maar wij zijn dat “isme.” Islamisme is niks anders dan een optie tot het benaderen en besturen van een staatsmacht. Zij beroept zich openlijk op de staatsmacht voor dwingende doeleinden.

Islamisme is, met andere woorden, nog een twintigste-eeuwse radicale utopische “-isme”. Zoals het Marxisme, Leninisme en fascisme, biedt het een manier voor de staat om de maatschappij te vormen en het beheersen van de mens. Het is een islamitisch smaakversie van het totalitarisme. De details zijn natuurlijk zeer verschillend van de vorige versies, maar het uiteindelijke doel is zeer vergelijkbaar!

Islamisme is ook een totale transformatie van de traditionele islam; het dient als een goed geolied voertuig voor modernisering. Zoals Olivier Roy, een Franse geleerde, zei: “In plaats van een reactie tegen de modernisering van de islamitische samenlevingen, is islamisme juist een product van dit geheel.” Islamisme is geen middeleeuwse programma maar wel een die reageert op de stress en spanningen van de twintigste eeuw met referenties naar het verleden.

Islamisme is inmiddels steeds groter aan het worden. Het regeert overheden in Iran, Soedan en Afghanistan. Het is een belangrijke kracht van de oppositie in Algerije, Egypte, Turkije, Libanon en de Palestijnse Autoriteit. Het is (nog) een zeer actieve minderheid en heeft een bereik dat groter is dan de aantallen. Islamisten zijn ook hier, in Europa, en op een verbluffende mate domineert het het discours van de Europese islam. Hun bereik van macht ZAL leiden tot een economische krimp, onderdrukking van vrouwen, vreselijke schendingen van de mensenrechten, verspreiding van wapens, terrorisme en de verspreiding van een venijnig anti-Europese ideologie. Dit zijn, in het kort, schurkenstaten, gevaarlijk ten eerste voor hun eigen volk en vervolgens ook voor de buitenwereld.

Beleidsimplicaties

Er is een grote strijd gaande voor de ziel van de moslimwereld. Deze strijd is niet tussen het Westen en de islamitische wereld; wij in het Westen, zijn omstanders maar wel uiteindelijk de huilende derde als we niet oppassen! Het is in wezen een strijd tussen moslims, tussen Khomeini én Atatürk aanhangers. Welke gaan de overhand krijgen? Het is duidelijk te zien dat de levendige, nieuwe ideeën in kemalistische Turkije en de overgewaaide ideeën vanuit islamitisch Iran zo verschillend zijn. Dit wijst op de onrust en de dynamische ontwikkelingen in de moslimwereld.

Ondanks het een feit is, dat het Westen een omstander is, moeten we aan de zijlijn kosten wat kost onze belangen beschermen. Om te beginnen, bij het uitwerken van een strategie in de richting van het islamisme moeten we heel specifiek en zeer herhaaldelijk een onderscheid maken tussen islam en islamisme. Ik heb het dus over het ontwikkelen van een beleid ten aanzien van het islamisme, niet de islam. Alle Europese landen hebben geen beleid ten aanzien van religies, maar ze reageren op ideologieën. De Europese regering, alle landelijke regeringen van de Europese staten én hun volk moeten helderheid hebben over dit onderscheid.

Dit gezegd hebbend, zal het Westen een aantal stappen moeten nemen:

★ Ondersteuning en aanmoedigen geven aan staten die islamisten bevatten om diezelfde islamisten uit de macht te houden. Dit is zowel in hun staatsbelang als in de onze.

★ Druk opvoeren op die staten die al islamistische kalifaten hebben om zodoende hun agressiviteit te verminderen ten opzichte van hun eigen bevolking en in de richting van de buitenwereld. Schakel tevens belangrijke kopstukken zo snel mogelijk uit.

★ Label de islamitische groeperingen als zodanig wanneer die zich bezighouden met terrorisme en blijf dat doen.

★ Werk niet samen met islamisten want dat zal ze alleen maar aanmoedigen. Vermijd een dialoog met de islamisten, het zal ze het gevoel geven dat hun status verbetert.

★ Wees zeer voorzichtig met het aansturen op verkiezingen. De verspreiding van de democratie is natuurlijk een permanente Amerikaans – Westerse aspiratie. Verandering bevat veel meer dan alleen stembiljetten. Verkiezingen zijn een sluitstuk van een diepe en meestal langdurig proces van verandering dat een effectieve rechtsstaat, recht van minderheden, vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vergadering, en nog veel meer omvat. Voortijdige verkiezingen houden, zoals het is gebeurd in Algerije, is in niemands belang. Het vereist 10, 20, 30 jaar evolutie voordat er een volwaardige democratie kan ontstaan. In zekere zin is dit proces gerecapituleerd aan het eerste democratisch land in de wereld, Engeland, dat ook eeuwen duurde.

★ Bewaak uw eigen bodem en veeg het eventueel schoon van islamitische terroristen. Vergeet daarbij niet dat imams belangrijke kopstukken zijn in jihadistisch denkwijze.

Omdat het tijd kost voor de volledige bevrijding van islamisme zouden de Westerse overheden zich eerst op het niveau van de burgermaatschappij de democratisering moeten bevorderen en dan pas, als dit gelukt is, op het niveau van politieke leiders.

Lees ook:
• Opinie: Onderscheid maken tussen de islam en islamisme (deel 2)
• Aftreksels van verzinsels
• The enemy of my enemy is my friend