Jaren terug kende Nederland van 1917 tot 1970 een opkomstplicht. Sinds de afschaffing van de opkomstplicht is de opkomst sterk gedaald. Met name bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten en het Europees Parlement zijn opkomstpercentages van lager dan 40% gehaald, terwijl de opkomst bij de Tweede Kamer- en gemeenteraadsverkiezingen vergeleken met andere landen hoog (60 tot 80%) ligt. Bij de laatste twee referenda in Nederland was er een groot opkomstpercentageverschil. Het referendum over het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa in 2005 was de opkomstpercentage 63,3% waarbij 61,6% “NEE” had gestemd. Bij de introductie van het raadgevend referendum over het associatieverdrag Oekraïne lag de opkomstpercentage zo rond de 32%.

Voor een geldig referendum moet 30% van de kiesgerechtigden komen stemmen. Dit staat in de wet. Is de opkomst lager dan 30% hoeft de regering niets te doen met de uitslag van het referendum. De wet of het verdrag treedt dan na het referendum gewoon in werking.

Nu weten we allemaal dat de kans GROOT is dat politiek Den Haag wellicht weer niet handelt naar de uitslag van het laatste referendum. Gezien in 2005 het ook op slinkse wijze werd overruled. Met de nodige voorzichtigheid stak de Nederlandse regering oude plannen in een nieuw jasje. Op aandringen van het centrale gezag van Europa. En nu doet Brussel het weer dunnetjes over!

Stemrecht VS stemplicht

In Nederland mag je stemmen, je moet niet. Bovendien is het weinig democratisch om mensen een verplichting op te leggen. En je moet mensen de kans geven een protest signaal af te geven. In België is er sprake van stemplicht. De Belgen die het met de stemplicht eens zijn zeggen dat er genoeg alternatieven zijn zoals blanco stemmen. Maar dat zegt toch niks, want dan heb je toch gewoon gedaan wat de regering wil. Blanco stemmen hoeft toch niet gelijk te beteken dat je het niet met de stemplicht eens bent. En een democratie bestaat pas als het volk er zich actief voor inzet, anders is zij betekenisloos.

Een blanco stem is een krachtiger signaal dan thuisblijven. Blijf niet thuis, want dan word je net zoals al de zieken, luieriken en ongeïnteresseerden helemaal niet gehoord. En soms kunnen de burgers best een duwtje in de rug gebruiken om zodoende zich in te zetten. Het stemmen kan vele malen makkelijker en goedkoper. Men hoeft alleen maar via het DigiD systeem te stemmen. Kan al thuis, zonder stemhokje. Natuurlijk moeten het systeem zo gemaakt worden dat er rekening wordt gehouden met de wet op de bescherming persoonsgegevens. Zeker met het oog op hertellingen op termijn.

Als overheid wil je een afspiegeling hebben van mensen die betrokken zijn bij de politiek en de gewenste ontwikkelingen in je land. Wat heeft het voor zin, stemmen mee te tellen van mensen die het eigenlijk helemaal niets zegt. Wat dan nog als die mensen niet stemmen. Als ze dan maar niet achteraf komen zeiken dat er slechte beslissingen worden genomen door de regering.

Leve de democratie voor de elite! Democratie is niet een afspiegeling van betrokken mensen, maar van mensen ‘tout court’ en dus van alle mensen. Democratie gaat iedereen aan en precies daarom is het ieders plicht te gaan stemmen en niet een vrijblijvend recht. Als je in een democratie wilt leven en er de voordelen van wilt plukken, dan is het echt niet te veel gevraagd om eens een keer in de zoveel jaar een uurtje ervoor in te spannen. Als je dat al teveel moeite vindt, ben je een vrijbuiter dan wel profiteur. De overheid verplicht je ook om belastingen te betalen en naar school te gaan en dat zijn veel grotere ‘inbreuken’ op je vrijheid, hoewel ik het geen inbreuken vind, maar legitieme verwachtingen van de overheid.

Stemplicht is niet de enige zaligmakende maatregel. Er moeten andere dingen gedaan worden opdat de burgers betrokken worden met de politiek. Goed beleid is daar zeker een van. Maar opnieuw: goed beleid voor iedereen en niet voor de helft van de mensen. Want daar gaan landen met stemrecht naar toe: 50% van de mensen stemt – disproportioneel veel hooggeschoolden – en de andere helft wordt steeds minder vertegenwoordigd en dus bij het beleid minder betrokken.

Het is de plicht van de politici om de mensen naar de stembus te krijgen op basis van hun heldere beleid en plannen, waarmee alle lagen van de bevolking worden aangesproken. Dat dit in de praktijk echt werkt hebben we gezien met Pim Fortuijn waarbij de opkomst in 2002 maar liefst 76% was.

Stemplicht is zelfs gevaarlijk, omdat mensen die helemaal niets hebben met politiek en geen enkele betrokkenheid voelen toch een stem moeten uitbrengen. Het gevaar dat ze dan maar wat doen, is levensgroot. Een ander argument van psychologische aard. Het is beter om iemand een recht te geven dan een plicht. Het betekent dat je de ander als volwassen en geschikt beschouwd om een eigen keuze te maken. Je moet mensen niet aan het lijntje houden zoals ouders hun kinderen op tijd naar bed sturen. Met stemrecht laat je mensen in hun waarde.

Het aantal ongeldige en blanco stemmen is groter bij stemplicht, maar dat is niet zo erg, want die worden niet in rekening genomen zo ook als ze zouden thuisblijven. Dat en hoeveel mensen hun proteststemmen at random zouden uitbrengen of voor een extreme partij is natuurlijk moeilijk vast te stellen. Ook hun stem geldt. Veel stemmen zijn uit protest. Maar de regering krijgt wel dat signaal en moet daar rekening mee houden. Als je stemplicht afschaft, stemt een groot deel van deze mensen waarschijnlijk niet meer. Hoe weet je dan of ze het oké vinden? Zoals bijvoorbeeld, laat anderen maar stemmen, zwijgen is instemmen of uit protest thuisblijven. Als je dan toch wilt protesteren laat dan in ieder geval wat van je horen.

Met stemplicht laat je duidelijk merken dat je wil dat de burger volwaardig betrokken is bij het democratische gebeuren. Het werkt in mijn ogen helemaal niet infantiliserend, want je hebt nog altijd heel wat keuzes (een partij, een proteststem, ongeldig, blanco).

Hierbij zijn een heel aantal argumenten nog niet eens aangehaald. Als iedereen moet gaan stemmen, hoeft de regering geen geld te investeren in campagnes om iedereen op de been te krijgen zoals in de VS. De invloed van geld die soms schadelijk werkt voor het democratisch proces wordt zo dus verminderd. Door de mensen te verplichten te stemmen, geef je hen een incentief zich toch enigszins te informeren over de mogelijke opties. Als ik toch moet gaan stemmen, kan ik beter weten waarom ik me dan moet inspannen om een keuze te maken. Een pedagogisch effect dus in politieke interesse, kennis en burgerschap wordt hierdoor gestimuleerd in combinatie met een duidelijke deadline die niet te verschuiven is. Ik geef toe dat dit bij sommigen ook andersom kan werken: mensen die keer op keer moeten gaan stemmen tegen hun wil en bijvoorbeeld op de PvdD stemmen, maar zien dat er met hun stem geen rekening wordt gehouden en de volgende keer automatisch ‘je m’en fous’ denken. Dat neemt niet weg dat er ook op pedagogisch vlak positieve effecten zijn die niet te verwaarlozen zijn.

Maar het basis argument blijft natuurlijk dat de democratische idealen en waarden van participatie en gelijkheid in het geding raken als steeds minder mensen gaan stemmen. In Nederland is men nu al blij als 4 op de 10 burgers stemmen op Europese Parlements verkiezingen; is dat de stem van het volk? En dit terwijl, volgens mij, die andere belangrijke waarde vrijheid helemaal niet op het spel staat, want je hebt nog altijd vrije keuze, zelfs blanco, en het kost je niet eens veel moeite als er maar veranderingen komen in stemgedrag, -locatie en de manier waarop.

Voor een echte democratie moeten we niet alleen de stemplicht weer introduceren maar juist ook aansturen op een “NEXIT”!